Sorginen Txabola: misterioa eta harria Arabako Errioxaren bihotzean
Trikuharria 1935ean deskubritu zuten, nahiz eta Bilarko herritarrek aspalditik ezagutzen zuten, kondairetan bilduta. Tradizioaren arabera, sorgin batek kantuak abesten zituen hemen San Juan goizaldean, inozoak erakartzeko eta harri bihurtzeko. Hileta-ganbara estaltzen zuen arroka-tumulua ikustean sortu zen, beharbada, istorio hori: egitura handientsua, ia lau metroko gela poligonal bat mugatzen duten bederatzi harlauza bertikalek osatua, kanpoaldeari bost harri handiko korridore batez lotua. 39 lagunen gorpuzkiak eta aizkoraz, gezi-puntaz, zeramikaz eta eraztunez osatutako ostilamendu baliotsu bat aurkitu zituzten barruan. Objektu horietako asko mirets daitezke gaur Gasteizko Bibat Museoan.
Sorginen Txabola bisitatzea, iraganerako bidaia izateaz gain, esperientzia sentsoriala ere bada. Dolmena, mahastien arteko gain txiki batean dago, eta Toloño eta Kantabriako mendilerroek zeruertza mugatzen dute. Bilar herritik SL-A 90 bidea abiatzen da, 1,5 kilometroko ibilbide seinaleztatua, monumenturaino doana Arabako Errioxako paisaiaren sekretuak eta megalitismoaren historia azaltzen dituzten sei interpretazio panelen bidez. Bidea erraza da, zailtasun gutxikoa, eta oinez edo bizikletaz egin daiteke. Hori dela eta, familientzako edo lagun-taldeentzako txango ezin hobea da.
Autoz joatea ere erosoa da: nahikoa da A-3228 errepidea jarraitzea, Guardia eta Bilar artean, non seinaleak argi adierazten duen dolmenera doan bidea. Aztarnategiaren ondoan aparkaleku txiki bat eta egitura interpretatzen laguntzen duten informazio-panelak daude. Oinetako erosoak, eguraldiari egokitutako arropa eta, udan, eguzkitik babesteko arropa eta ura eramatea gomendatzen da, inguruak ez baitu itzalik.
Trikuharria urte osoan zehar bisita daiteke, nahiz eta unerik onenak udaberria eta udazkena izan, mahastiaren argiak eta koloreek monumentua aparteko ikuskizun natural batean txertatzen dutenean. Historian sakondu nahi dutenentzat, Guardia eta Bilarko turismo bulegoek antolatzen dituzten bisita gidatuak eta interpretazio jarduerak daude, baita Arabako trikuharriei buruzko txango tematikoak ere.
Akelarre sinbolikoa
Eta bisitak abuztuan egiten badira, bada hurbiltzeko beste arrazoi bat: Bilarko herriko jaien bezperan, akelarre sinboliko bat ospatzen da trikuharriaren ondoan, leku misteriotsu hori inguratzen duten kondairei omenaldia egiten dien jai-birsorkuntza bat.
Sorginaren Txabola historiaurreko hilobi bat baino askoz gehiago da: mitoaren eta historiaren arteko atari bat da, ate ireki bat, eta, aldi berean, gelditzera, isiltasuna entzutera eta Arabako Errioxaren magiak inguratzen uztera gonbidatzen du.